Διαγωνισμός δοκιμίου ελληνικής πρεσβείας 2015: Ελληνισμός –
Ευρώπη – Εθνικοί αγώνες – Πανανθρώπινες αξίες – Σύγχρονες προκλήσεις
ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΘΝΙΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ
Κ. Καλλίμαχος – Ιαν. 2015
1. Από τα μέσα τού
δεκάτου ενάτου αιώνα η ιστορική έρευνα (με κορυφαίους τον Κωνσταντίνο
Παπαρρηγόπουλο, τον Σπυρίδωνα Ζαμπέλιο, το Βρετανό George Finlay και το Γερμανό
Τσινκάιτσεν) συνέδεσε ιστορικά, μέσω του Βυζαντίου, τους εθνικούς αγώνες τού
αρχαίου ελληνισμού με τους αγώνες του νεότερου ελληνισμού. Πράγματι, ο
ελληνισμός δεν έσβησε με την ήττα των Ελλήνων από τους Ρωμαίου το 146π.Χ., αλλά
συνέχισε να υπάρχει και μάλιστα κατόρθωσε να αναγεννηθεί, χάρη στους αγώνες του
έθνους, με τη σύσταση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, η οποία αποτελούσε την
αναβίωση του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού.
Ως εναρκτήριο σημείο του Νέου Ελληνισμού έχει προσδιοριστεί
το 1204 (άλωση της Κωνσταντινούπολης από
τους Φράγκους της Δ΄ Σταυροφορίας), μια ακόμη ήττα η οποία αντί να εξαλείψει
τον ελληνισμό, τον συσπείρωσε ακόμη περισσότερο. Αυτό αποδεικνύεται περίτρανα
και στην περίπτωση του ακριτικού κυπριακού ελληνισμού, ο οποίος παρά το γεγονός
ότι σχεδόν επί οκτακόσια χρόνια στέναζε υπό το βάρος αλλοεθνών και αλλοθρήσκων
κατακτητών, ωστόσο διατήρησε και διατηρεί ακέραιη την εθνική του ταυτότητα, τη
γλώσσα του, τις παραδόσεις και τα έθιμά του, δηλαδή το «είναι» του!
2. Η αδιαμφισβήτητη
πολιτισμική συνέχεια τού Ελληνισμού (αρχαιοελληνικού, βυζαντινού και
νεοελληνικού) η οποία υμνήθηκε κατά
τρόπο ανεπανάληπτο, ένα αιώνα αργότερα, από τον Οδυσσέα Ελύτη στο ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ,
έχει εξακριβωθεί και από νεώτερους εξέχοντες ιστορικούς και μάλιστα μαρξιστές,
όπως λόγου χάρη ο Νίκος Σβορώνος που διέπρεψε στο Παρίσι. Κατά το Σβορώνο «σε
ορισμένα σημεία σαφώς και υπάρχει αυτή η συνέχεια, η οποία όμως εστιάζεται σε
ένα διαχρονικό και δυναμικό φαινόμενο με ένα καθολικό χαρακτήρα: την αντίσταση
ενάντια σε ό,τι απειλούσε τον Ελληνισμό». Όμως ως αντίσταση δεν θεωρείται μόνον
το να πάρεις τα όπλα και να ανέβεις στα βουνά, αλλά και το να προασπίσεις με τα
στήθη σου, τη γλώσσα, τη θρησκεία, την κοινοτική συγκρότηση και τον πολιτισμό
σου. Συνεπώς πρόκειται για αντίσταση πολυδιάστατη.
Άλλωστε, από μία άποψη, είναι εύκολο να πολεμάς μονάχα με τα
όπλα και από αντίδραση σε κάτι ή σε κάποιον. Το δύσκολο είναι αδιάκοπα να
αγωνίζεσαι παντοιοτρόπως, και ταυτόχρονα να μένεις αυτό που είσαι, κάτι, το
οποίο στην περίπτωσή μας, συνδέεται με την πολιτισμική συνέχεια του ελληνισμού.
Σχετίζεται με το γεγονός ότι, όταν κατακτήθηκε ο ελληνικός λαός, από τους
Ρωμαίους αρχικά είτε αργότερα από τους Φράγκους και τους Τούρκους, είχε εθνική
ενότητα και συνείδηση της ενότητας αυτής. Υπήρχε μια λαϊκή ενότητα με τη
γλώσσα, με τα ήθη και τα έθιμα, και είχε συνείδηση της ταυτότητας του αυτής, η
οποία του επέτρεψε να αντισταθεί, να αντισταθεί στην απορρόφηση από άλλους
λαούς οι οποίοι ήταν κατακτητές του.
3. Ασφαλώς, το
φαινόμενο αυτό μπορεί να το δει κανείς και σε άλλους λαούς τής Κεντρικής
Ευρώπης και των Βαλκανίων, οι οποίοι ανέπτυξαν κατά τούς τελευταίους δύο αιώνες
τα εθνικά τους κινήματα. Ωστόσο δεν έχουν το ίδιο ιστορικό βάθος ούτε
διαχρονική συνέχεια που παρατηρούνται στο ελληνικό (και στο κινέζικο έθνος που
όμως δεν επέδρασε στη διαμόρφωση του Δυτικού κόσμου). Για παράδειγμα, οι
Βούλγαροι ήταν φύλο τουρκογενές που εκσλαβίστηκε γλωσσικά και εκχριστιανίστηκε.
Οι Νοτιοσλάβοι, πάλι, διασπάστηκαν σε ένα σωρό εθνότητες (Κροάτες, Σλοβένοι,
Σέρβοι, Βόσνιοι, Κοσσοβάροι, Μαυροβούνιοι και Σλαβομακεδόνες) και αντίστοιχες
επιμέρους γλώσσες, γι΄ αυτό και από την πρώην Γιουγκοσλαβία, πριν λίγα χρόνια,
προέκυψαν τελικά έξι διαφορετικά κράτη, με διακριτές ταυτότητες και
γλώσσες.
Αντίθετα, η σε βάθος χιλιετιών αντιστασιακή υφή του
ελληνισμού, γίνεται ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της ελληνικής ιστορίας, γιατί ο
ελληνισμός είχε αυτή την πορεία επί ένα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα. Εννοείται
πως αυτή η πεποίθηση δεν θα πρέπει να παρεξηγηθεί, καθώς δεν υπονοεί ούτε
αντιμετωπίζει την ελληνική ιστορία σαν να είμαστε εμείς οι παλικαράδες του
κόσμου, ο περιούσιος λαός της ιστορίας. Απλώς η έρευνα αποκαλύπτει ότι ο
πολυδιάστατος αντιστασιακός χαρακτήρας του ελληνισμού διέπει ολόκληρο το
παρελθόν μας από τους αρχαίους χρόνους έως σήμερα.
4. Γι΄ αυτό και
επιφανείς σύγχρονοι ιστορικοί όπως ο Κρεμμυδάς και ο Ασδραχάς συμφωνούν ότι ο
ελληνισμός ανήκει στην κατηγορία των μικρών ιστορικών λαών που κινούνται στην
περιφέρεια του νεότερου κόσμου, και που η σταδιακή ανάπτυξη της εθνικής τους
συνείδησης και η συγκρότηση τους σε καινούργια έθνη (την οποία διεκδίκησαν
και διεκδικούν με στόχο την πολιτική τους ανεξαρτησία και την οικονομική και
πολιτισμική τους αυτονόμηση) συντελείται μέσα στην πάλη εναντίον υπερεθνικών
αυτοκρατοριών στην αρχή, και εναντίον υπερεθνικών ιμπεριαλιστικών
οικονομικοκοινωνικών συγκροτημάτων, στα νεότερα χρόνια.
Πρόκειται για τάση που επιβεβαιώνεται τόσο με τους εθνικούς
αγώνες του ελλαδικού ελληνισμού όσο και εκείνους τού ελληνισμού τής Κύπρου ο
οποίος κατάφερε να διατηρήσει την ιδιοσυστασία του επί αιώνες, παρά το γεγονός
ότι υπέστη τη Φραγκοκρατία, την Ενετοκρατία, την Τουρκοκρατία και την
Αγγλοκρατία, και εξακολουθεί να υφίσταται τη στενόκαρδη εγκληματική απάθεια των
ισχυρών μετά το 1974 οι οποίοι μονίμως ευνοούν την Τουρκία, που οι ίδιοι την
έχουν καταδικάσει επανειλημμένα «για παράνομη εισβολή, κατοχή, εθνοκάθαρση και
εποικισμό» σε βάρος της Κυπριακής Δημοκρατίας.
5. Η αντιστασιακή
αυτή διαδικασία, με την πιο πλατιά σημασία του όρου, που περιέχει, όπως είπαμε
νωρίτερα, κάθε προσπάθεια διαφύλαξης της ιδιαίτερης προσωπικότητας ενός λαού,
παίρνει στην περίπτωση του ελληνισμού, ελλαδικού και κυπριακού, διάφορες
μορφές: «από την απλή προσαρμογή στις εκάστοτε συνθήκες, με προοπτική τη
διείσδυση στους πολιτικοκοινωνικούς μηχανισμούς της κατάκτησης και τη
μετατροπή τους σε όργανα εθνικής συντήρησης (όπως π.χ.
Εκκλησία-Φαναριώτες-κοινότητες-αρματολοί, στην Τουρκοκρατία) και την ολοένα και
περισσότερο ενεργό συμμετοχή στους οικονομικούς μηχανισμούς των κατακτητών και
ιδιαίτερα των δυτικών δυνάμεων στην Ανατολική Μεσόγειο και στην Εγγύς Ανατολή,
που έδωσε ως το τέλος του 19ου αιώνα τις πραγματικές διαστάσεις του Ελληνισμού,
ως τη συνεχή παθητική ή ένοπλη αντίσταση (κλεφτουριά – αλλεπάλληλα, έστω και
ξενοκίνητα, κινήματα)» που κατέληξαν, αντιστοίχως, στην εθνικοαπελευθερωτική
επανάσταση του ’21 για την Ελλάδα και στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του
1955-59 για την Κύπρο.
Μάλιστα, όταν από την ίδρυση του Ελληνικού Κράτους ως τις
μέρες μας οι εξωελληνικές δυνάμεις (ξένες δυνάμεις) παίζουν πρωτεύοντα ρόλο στη
ρύθμιση της μοίρας του Ελληνισμού, όχι μόνο στην εθνική του ολοκλήρωση, αλλά
και στην εσωτερική του πολιτική και κοινωνική εξέλιξη, σε σημείο που η επίσημη
πολιτική της Ελλάδας να δίνει συχνά την εντύπωση ότι ανελίσσεται εν απουσία των
Ελλήνων, η παρουσία του ελληνικού λαού εκδηλώνεται με συνεχή κινήματα
διαμαρτυρίας (έστω και αν τα κινήματα αυτά δεν παίρνουν πάντα συγκεκριμένες
πολιτικές μορφές) που κορυφώνονται με ηρωικές θυσίες όπως για παράδειγμα συνέβη
με την εθνική και αντιφασιστική αντίσταση του 1940 -1944 (εποχή κατά την οποία
αν και ο ελλαδικός ελληνισμός «πάρθηκεν από μάγους», ωστόσο κράτησε μέσα στην
ψυχή του τον πόθο για ελευθερία και αντίσταση, γι΄ αυτό «μύρισε το σκοτάδι κι
όλη η άβυσσος»).
6. Τηρουμένων των
αναλογιών, κάτι αντίστοιχο ισχύει και σήμερα. Θέλω να πω, ανεξάρτητα από το εάν
κάποιος συμφωνεί ή όχι με την εκλογή της νέας κυβέρνησης στην Ελλάδα (προσωπικά
διαφωνώ, καθώς προτιμώ μετριοπαθείς ιδεολογίες και πολιτικές) δεν μπορεί παρά
να ομολογήσει ότι ο λαός την επέλεξε επειδή ακριβώς η σύμπραξη τού μεγαλυτέρου
μέρους της ριζοσπαστικής Αριστεράς με ένα μικρό μέρος τής άκαμπτης Δεξιάς
αναβίωσε ένα πνεύμα αντίστασης ενάντια στον «καπιταλιστικό ολοκληρωτισμό των
Ευρωπαίων», ο οποίος υποτίθεται εκφράστηκε μέσω των μνημονίων λιτότητας και των
συναφών εφαρμοστικών νόμων που και την εξαθλίωση των Ελλαδιτών και των Κυπρίων
ενέτειναν και τη διόγκωση του εξωτερικού χρέους ως ποσοστό επί του ΑΕΠ.
7. Εδώ, ας μας
επιτραπεί να σημειώσουμε ότι οι χειρισμοί των Ευρωπαίων στην κρίση χρέους που
έπληξε τον Ελληνισμό, σε Ελλάδα και Κύπρο, αντιμετωπίζονται πλέον από όλους μας
με λιγότερη ή περισσότερη δυσπιστία, με ρητή ή άρρητη καχυποψία και πολλή
αγανάκτηση τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Κύπρο (σε τέτοιο βαθμό ώστε τελικώς να
ξεχνάμε τις δικές μας ευθύνες για το κακό που μας βρήκε). Εν πάση περιπτώσει, ο
καιρός ευνοεί τις επικρίσεις σε βάρος του σύγχρονου ευρωπαϊκού πολιτισμού όπως
θα δούμε παρακάτω.
ΠΡΟΣΟΧΗ-ΟΔΗΓΙΕΣ: Για την ενότητα «Εθνικοί αγώνες», διάβασες
το κείμενο που προηγήθηκε. Για τις υπόλοιπες ενότητες (Ελληνισμός – Ευρώπη –
Πανανθρώπινες αξίες – Σύγχρονες προκλήσεις) δες στο 2ο Τόμο του βιβλίο μου
ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ τα κείμενα στις σελίδες 183 και 188.
ΥΓ. Η πιο πάνω ανάλυση/θεώρηση αμφισβητήθηκε από τον Αντώνη
Λιάκο του οποίου όμως ο αντίλογος προσέκρουσε στα επιχειρήματα του Νάσου
Βαγενά. Λεπτομέρειες στις σελίδες 82-117 του 2ου Τόμου του βιβλίο μου. (Κ.
Καλλίμαχος)
